W kociołkach bigos grzano…

Bigos – tradycyjna dla kuchni polskiej i litewskiej potrawa z kapusty i mięsa, prawdopodobnie „importowana” do Polski przez króla Władysława Jagiełłę, który serwował tę potrawę w czasie organizowanych przez siebie polowań.

W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno
Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną;
Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek,
Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek.
Aby cenić litewskie pieśni i potrawy,
Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy.
Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada
Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa.
Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta,
Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta;
Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa
Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa;
I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie
Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie
I powietrze dokoła zionie aromatem.
Bigos już gotów

Adam Mickiewicz

Sposobów przygotowywania bigosu i jego odmian jest sporo. Wszystkie opierają się na tych samych, zasadniczych składnikach, różniąc się jedynie niektórymi dodatkami i kolejnością ich dodawania. Podstawowymi składnikami bigosu staropolskiego jest drobno szatkowana kapusta kiszona, kapusta świeża, (niekiedy używa się tylko kiszonej), różne gatunki mięsa i wędlin, suszone grzyby, suszone śliwki, cebula i przyprawy. Całość należy dusić tak długo jak się da (czym dłużej, tym lepiej), najlepiej z przerwami przez kilka dni. W czasie duszenia można podlewać wytrawnym czerwonym winem, co bardzo podnosi smak bigosu. Potrawa po przyrządzeniu powinna mieć konsystencję „gęstej brei” koloru ciemnego brązu i po podaniu na talerz nie powinna z niej wyciekać woda. Powinna mieć pikantny, lekko kwaskowo-słodkawy (ale nie przesadnie) smak i mieć silną woń wędzonki, śliwek, i ew. dziczyzny.
Według staropolskiej tradycji do bigosu, w celu uszlachetnienia smaku, należy pod koniec gotowania dodać miodu (około łyżki na duży garnek potrawy) lub słodkiego, aromatycznego wina – n.p.malagi. Smak bigosu zależy w dużym stopniu od ilości, jakości i różnorodności gatunków dodanych mięs i wędlin. W staropolskiej kuchni zużywano do bigosu pozostałe resztki szlachetnych pieczeni i wędlin, które bardzo podnosiły smak potrawy. Bigos staropolski przyrządzany był zawsze bez zasmażki i bez dodatku koncentratu pomidorowego, nieznanego w kuchni staropolskiej.
Niektórzy dodają też do bigosu kminek, majeranek, ziele angielskie, śliwki suszone lub śliwki wędzone, czerwone wino i koncentrat pomidorowy. W zgodzie z tradycją będzie dodanie powideł śliwkowych. Według wielu przepisów mięsa powinno być wagowo tyle samo, co kapusty. Bigos można też robić wyłącznie z kapusty kiszonej, bywa jednak wtedy często zbyt kwaśny. Aby temu zapobiec, należy kapustę kiszoną przepłukać pod bieżącą wodą lub nawet wstępnie obgotować.
Bigos, jako jedno z nielicznych dań nie traci walorów smakowych przy wielokrotnym odgrzewaniu, a wręcz przeciwnie, po każdym kolejnym odgrzaniu coraz lepiej się „przegryza”. Pomiędzy odgrzewaniami można bigos przemrozić, np. trzymając zimą za oknem, co również pozytywnie wpłynie na jego smak. Odgrzewając bigos powinno się lekko podlewać czerwonym, wytrawnym winem, co wzbogaca jego winno-kwaskowy smak i aromat.
W kuchni staropolskiej, zwłaszcza na polowaniach, znany był bigos z wiwatem, polegający na ogrzewaniu przygotowanej wcześniej potrawy w garnku z pokrywką szczelnie przylepioną ciastem. Głośne '”wystrzelenie” pokrywki, pod wpływem ciśnienia, oznaczało gotowość potrawy do spożycia.
Tradycyjnie bigos je się z chlebem i popija wódką. Podobno pasują też do niego kwaskowe wina białe takie jak Riesling.
Warianty bigosu
bigos litewski – kapustę kiszoną zastępują kwaskowate jabłka.
bigos hultajski – zawiera szczególnie dużo drobno krajanego mięsa i słoniny.
bigos węgierski – doprawiany ostrą papryką i śmietaną.
bigos myśliwski – zawiera szczególnie dużo dziczyzny i kiełbas, doprawiany jałowcem.
Ciekawostka W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza można znaleźć pochwałę tej potrawy – „W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną”.
Wikipedia

Gdy ktoś zada nam pytanie, które z dań polskiej kuchni jest naprawdę polskie i tylko polskie, bez wątpienia odpowiedź jest tylko jedna – bigos.
Żadna z potraw nie doczekała się tylu opisów pełnych zachwytu, niemal uwielbienia, dla smaku i aromatu tego cudownego połączenia warzywa, przywiezionego przez królową Bonę, z różnymi mięsiwami.
W bigosach Polacy gustowali od bardzo dawna. Była to potrawa uniwersalna podawana w każdym polskim domu. Można ją było spotkać na stole włościańskim i królewskim.
Warto pamiętać czym różni się prawdziwy bigos od potrawy zwanej kapustą.
Zasadnicza różnica jest w proporcjach mięsa i warzyw. W bigosie musi być więcej mięsa niż kapusty. Bigos jest bardzo polską potrawą. Ogromnie pasuje do naszego charakteru. Jesteśmy przecież narodem indywidualistów. Chciałoby się powiedzieć: gdzie dwóch Polaków tam trzy bigosy.
W przygotowaniu tej potrawy obowiązuje kilka zasad , o których szczegółowo poniżej. Duża dowolność w proporcjach między poszczególnymi składnikami jak i w doborze dodatków i przypraw sprawia, że bigos jest polem do popisu dla każdego. Daje możliwość stworzenia własnej niepowtarzalnej, najwspanialszej, autorskiej potrawy.
Tak więc najpierw zasady:
– bigos robimy z kapusty kiszonej lub słodkiej w dowolnych proporcjach,
– kapustę do bigosu dusimy w rosole,
– do gotującej się kapusty dodajemy przesmażane z cebulą na ostrym ogniu
mięsa i wędliny,
– do bigosu daje się drobno krojone różnego rodzaju pieczyste, mięso
gotowane i wszelakiego rodzaju wędliny, ale w tym koniecznie kiełbasę, boczek i baleron,
– najmilej widzianym mięsem w bigosie jest dziczyzna i wtedy nazywamy do myśliwskim, cóż warte polowanie bez bigosu,
– do bigosu dodaje się przecierane pomidory ( bez skórki) lub koncentrat pomidorowy,
– nic nie wzbogaca tej potrawy tak jak suszone grzyby wcześniej namoczone, obgotowane , pokrojone w paski , gotującą kapustę podlewa się wywarem z grzybów,
– znakomitym dodatkiem do bigosu są wędzone śliwki (nie kandyzowane),
– do bigosu dodaje się dla podkreślenia smaku winne jabłka, które powinny
być podduszone z tłustościami z pieczystego mięsa gęsi czy kaczki i przetarte przed dodaniem.
Dr Grzegorz Russak polonia.org