Życiodajny czosnek

Czosnek (Allium) jest rośliną z rodziny liliowatych. Jest kuzynem cebuli, pora, szczypiorku i szalotki. Jest nazywany "cuchnącą różą" :-).
Jest uprawianych ponad 300 rodzajów czosnku; znany nam wszystkim jest czosnek z białą łuską, ale np. czosnek włoski lub meksykański mają łuskę różową lub purpurową i bardziej łagodny smak.
Znany był już ok. 6000 lat temu w Środkowej Azji. Starożytni Egipcjanie wielbili czosnek, o czym świadczą gliniane jego modele znalezione w piramidzie Tutenhamona. Czosnek posiadał dużą wartość — był nawet używany jako pieniądz.
Czosnek pospolity (Allium sativum) pochodzi z Azji Środkowej. Jest to bylina o cebuli (główce) złożonej z cebulek (ząbków), łodydze wzniesionej, zakończonej baldachem zawierającym oprócz kwiatów liczne cebulki. Kwiatostan okrywa początkowo łuskowata pochwa. Silny zapach powodują zawarte w czosnku olejki sulfidowe, zawierające substancje o działaniu bakteriobójczym.
Wiele gatunków czosnku uprawia się jako rośliny ozdobne, np. czosnek Ostrowskiego (Allium ostrowskyanum) z Turkiestanu lub czosnek olbrzymi (Allium giganteum) z Azji Środkowej.
Działa tonizująco i odmładzająco. Służy jako pożywienie, przyprawa, lek, a także jako afrodyzjak. Stosowany jest także w wiedzy magicznej. Czosnek był często chwalony jako cudowny lek. Jako afrodyzjak znany był już w starożytnym Egipcie. Rzymianie poświęcili go bogini płodności Ceres i sporządzali z niego napój miłosny z dodatkiem odrobiny kolendry. W wielu starych książkach zielarskich można wyczytać, że roślina ta pobudza do nierządu. Poza tym leczy impotencję spowodowaną złymi czarami. Podobno spożywanie posiłków z dużą ilością czosnku ma często działanie erotyzujące.
Podobno czosnek hodowany w pobliżu krzewów różanych będzie odpędzał wszelkie szkodniki i intensyfikował zapach róż.
Substancje czynne zawarte w ostrym olejku eterycznym o charakterystycznym zapachu działają jak antybiotyk i aktywizują komórki. Czosnek jest silnym środkiem przeciwmiażdżycowym i obniżającym ciśnienie tętnicze, a także dezynfekującym jelita i używanym w przypadkach zaburzeń jelitowych oraz podczas epidemii grypy. Działa żółciopędnie i przeciwpasożytniczo. Łagodzi również podrażnienia wywołane ukłuciami owadów, ale w razie zbyt długiego stosowania może spowodować egzemę. Spożywanie 2-3 ząbków czosnku dziennie zmniejsza ryzyko zawałów. Należy pamiętać jednak, że większe ilości czosnku mogą powodować wzdęcia. Nadmierne spożywanie czosnku może również mieć niekorzystny wpływ na mięsień wątroby, u niektórych osób wywoływać nawet reakcje alergiczne.
Z gatunków dziko rosnących w Polsce wymienić należy czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), występujący w lasach bukowych w górach i na sąsiadującym niżu, czosnek siatkowaty (Allium victorialis), rosnący przede wszystkim w górach, np. w Bieszczadach, czosnek zielonawy (Allium oleraceum) pojawiający się na niżu w murawach i zaroślach oraz czosnek winnicowy (Allium vineale), częsty chwast polny.
Czosnek już od kilku tysięcy lat cieszy się sławą wspaniałego środka leczniczego. Poza tym jest nie tylko cenioną przyprawą, ale również dobrym źródłem witamin i składników mineralnych.

Już w starożytności czosnek zdobył dużą popularność. Uprawiali go Rzymianie, Asyryjczycy, Egipcjanie, Grecy, Hebrajczycy i Arabowie. Rzymianie wierzyli, że zwiększa sprawność bojową żołnierzy. Hipokrates polecał go jako lekarstwo w schorzeniach układu pokarmowego i oddechowego, a już 4500 lat p.n.e. Egipcjanie poznali się na właściwościach bakteriobójczych czosnku. Te zalety doceniła także medycyna ludowa.
Dopiero jednak w 1944 r. rozszyfrowano skład czosnku i poznano dokładnie substancje lecznicze. Wyizolowano allicynę – substancję nadającą zapach i zarazem działającą przeciwbakteryjnie. Allicyna i trójsiarczek dwuallilu, który również występuje w czosnku, ma tak silne działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne, że ujawnia się ono nawet w rozcieńczeniach typu 1:25 000! Siarkowe związki lotne, które odkryto w czosnku wykazują natomiast wysoką skuteczność leczenia przeziębień i infekcji układu oddechowego.
Niedawno stwierdzono także, że czosnek może być skuteczny w profilaktyce i leczeniu chorób serca. Związki występujące w czosnku, pod warunkiem, że jest on jedzony codziennie, mogą korzystnie wpływać na poziom cholesterolu poprzez obniżenie stężenia frakcji "złej" LDL, a zwiększenie stężenia frakcji "dobrej" HDL. Niektórzy naukowcy wskazują również na możliwość zapobiegania przez związki siarkowe rozwojowi nowotworów i zmniejszania ciśnienia krwi.

Czosnek rośnie prawie we wszystkich strefach klimatycznych. Ma jednak duże wymagania, jeśli chodzi o glebę. Najkorzystniejsze warunki uprawy to duża wilgotność gleby i duże nasłonecznienie. Potentatami w uprawie czosnku są takie kraje jak: Hiszpania, Indie, Egipt, Włochy, Turcja.
Czosnek ogrodowy należy do botanicznego rodzaju Allium sp. podobnie jak cebula, por i szczypiorek. Jest byliną o cebuli złożonej z małych cebulek zwanych ząbkami.
Świeże główki czosnku zawierają około 60% wody, 32% węglowodanów i 6,45% białka. Spośród witamin w największej ilości obecna jest witamina C. Świeże, obrane już ząbki czosnku zawierają ok. 31 mg witaminy C/100 g produktu. Czosnek dostarcza również nieco witamin z grup B (zwłaszcza witaminy B1). Wśród składników mineralnych na uwagę zasługuje dość duża zawartość potasu (400 mg/100 g produktu), żelaza (1,7 mg/100 g produktu), magnezu (25 mg100 g produktu) i fosforu (153mg/100g produktu). Kaloryczność czosnku jest dość duża i wynosi146 kcal/100 g produktu, jednak nie jest to wadą, biorąc pod uwagę fakt, iż głównie stosuje się go jako przyprawę.
Nie można również zapominać o kulinarnych zaletach czosnku. Stosowany do tłustych mięs, takich jak wieprzowina i baranina, znacznie poprawia ich smak. Można go też używać do drobiu, królików i dziczyzny. Bez czosnku nie obejdzie się wiele popularnych gatunków wędlin, np. salami i kabanosy.
Jedyną wadą czosnku jest nieprzyjemny zapach po jego spożyciu. Dotyczy to niestety zwłaszcza czosnku świeżego, który ma największe właściwości lecznicze. Znane są jednak sposoby pozbycia się tego zapachu. Najczęściej zaleca się żucie zielonej natki pietruszki, a także popicie czosnku jogurtem lub mlekiem. Inni natomiast proponują odrobinę czerwonego wina, goździki lub miód.
Pasta czosnkowa
1/4 sera twarogowego chudego, 2 łyżki kefiru lub śmietany 12%, 3 ząbki czosnku, łyżka zarodków pszennych, przyprawy do smaku, natka pietruszki lub szczypiorek.
Ząbki czosnku dokładnie rozetrzeć i połączyć z twarogiem. Całość utrzeć, dodać kefir, zarodki i przyprawy. Posypać drobno posiekaną natką pietruszki.

artykuł mgr. Magdaleny Makarewicz-Wujec i dr. n. med. Małgorzaty Kozłowskiej-Wojciechowskiej z Instytutu Żywności i Żywienia