W staropolskiej kuchni… chrzan

Polska sarmacka….. Jadano w niej tłusto i suto. Stoły uginały się półmiskami z mięsiwem i wędlinami. nieodłącznym dodatkiem był chrzan przyrządzany na wiele sposobów. Oto krótka informacja na temar chrzanu i kilka przepisów na przyrządzenie tego specjału.

Chrzan pospolity (Armoracia lapathifolia) to zgrubiałe mięsiste kłącza (korzenie) wieloletniej byliny której ojczyzną jest prawdopodobnie Azja Zachodnia i Bałkany. Stamtąd chrzan rozprzestrzenił się w wielu krajach świata o klimacie umiarkowanym na wszystkich kontynentach. Znano go i ceniono w starożytnym Rzymie i Egipcie, a także w Europie Środkowej już w XII w. Jest to roślina przyprawowa, rosnąca w stanie dzikim (chrzan polny) lub w uprawie (chrzan ogrodowy). Chrzan ma gruby, mięsisty korzeń i wzniesioną, rozgałęzioną łodygę wysokości 0,5-1,5 m. Liście odziomkowe duże, podłużne lub podługowato-owalne, całobrzegie, liście łodygowe dolne pierzaste wcinane, liście środkowe podługowato-lancetowate, a górne równowąskie, prawie całobrzegie. Łodyga kwiatostanowa cienka, słabo ulistniona. Drobne, białe kwiaty są zebrane w groniaste kwiatostany. Kwitnienie w czerwcu. Kwiaty pachną silnie, podobnie do lewkonii. Owocem jest łuszczynka z 4-8 nasionami. Ma znaczenie gospodarcze i lecznicze. Jada się głównie korzenie surowe, suszone, gotowane i konserwowane. Liści używa się jako przyprawy do solonych i konserwowanych warzyw. Chrzan ma duże znaczenie w gospodarstwach domowych. jest niezastąpionym dodatkiem do zimnych dań mięsnych i galaret, pobudza apetyt i sprzyja trawieniu, zawiera białko, wapń i żelazo. Znajdziemy w nim także wiele witaminy C. Jest jej cztery razy więcej niż w cytrynie i pomarańczy. W chrzanie znajdują się także bakteriobójcze fitoncydy.
Jak mocno chrzan zakorzeniony jest w polskiej tradycji świadczy wiersz autorstwa J. Brzechwy:

Płacze chrzan na salaterce,
Aż się wszystkim kraje serce.
"Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

Chudy seler płacze także,
Mówiąc czule: "Panie szwagrze,
Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

Rozpłakała się włoszczyzna:
"Jak to można? Pan mężczyzna,
Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

Pochlipuje bochen chleba:
"No, już dosyć! No, nie trzeba!
Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

Ścierka łka nad salaterką:
"Niechże pan nie będzie ścierką,
Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

Wszystkich żal ogarnął wielki,
Płaczą rondle i rondelki:
"Panie chrzanie,
Niech pan przestanie!"

A chrzan na to: "Wolne żarty,
Płaczę tak, bo jestem tarty,
Lecz mi nie żal tego stanu,
A łzy wasze są do chrzanu!"

A oto kilka przepisów na przygotowanie chrzanu:
Chrzan z jabłkami
Składniki:
słoik chrzanu
2 winne jabłka
mały słoik majonezu
2 łyżki dobrej śmietany
cukier
Sposób wykonania:
Umyte, obrane jabłka utrzeć, wymieszać z chrzanem, majonezem i śmietaną. Doprawić do smaku cukrem.

 

 

 

Chrzan z jajkami
Składniki:
2-3 korzenie chrzanu
2 jajka
½ szklanki gęstej śmietany
sól, cukier
biały ocet winny
Sposób wykonania:
Korzenie chrzanu umyć, oczyścić zetrzeć na drobnej tarce. jaja ugotowane posiekać utrzeć ze śmietaną połączyć z chrzanem dodać do smaku sól cukier i ocet.

 

 

 

Chrzan z pomarańczą
Składniki:
5 kwaśnych jabłek
½ szklanki tartego chrzanu,
nieduża pomarańcza
5 łyżek soku cytrynowego,
sól, cukier
Sposób wykonania:
Obrane jabłka zetrzeć na tarce, skropić sokiem cytrynowym, wymieszać z chrzanem. Pomarańcze sparzyć, umyć, zetrzeć skórkę na tarce. Z tak otartej wycisnąć sok, sok i skórkę dodać do jabłek i chrzanu, wymieszać. Doprawić do smaku solą i cukrem.

Chrzan ze śmietaną
Składniki:
2 korzenie chrzanu
łyżka masła
sok cytrynowy
surowe żółtko
¼ szklanki gęstej śmietany
sól, cukru
Sposób wykonania:
Obrany i umyty chrzan zetrzeć na drobnej tarce, przelać wrzątkiem. W rondlu stopić łyżkę masła, dodać chrzan, wymieszać, rozprowadzić śmietaną tak, aby powstał gęsty krem. Dodać sól, cukier i sok z cytryny, zaciągnąć żółtkiem. Wstawić na noc do lodówki.

Chrzan z burakiem ćwikłowym
Składniki:
2 buraki ćwikłowe
2 korzenie chrzanu
sok z cytryny
sól, cukier
Sposób wykonania:
Starannie umyte buraki ugotować ze skórką, ostudzić, obrać i zetrzeć na tarce o drobnych oczkach. Obrany chrzan również zetrzeć na drobnej tarce i przelać wrzątkiem. Połączyć z burakami, doprawić cukrem, solą i sokiem z cytryny. Dokładnie wymieszać.

Jako że chrzan doskonale pomaga w trawieniu będzie doskonałym dodatkiem do świątecznego stołu.
Smacznego.