W Lublinie żył Widzący z Lublina, jeden z najsłynniejszych cadyków polskich. Lublin leży koło Piask, gdzie Sztukmistrz z Lublina, bohater Singera jadał w karczmie, której już nie ma. Oto garść informacji o żydowskiej kuchni zaprawionej magią.
Mówiąc o kuchni żydowskiej trzeba najpierw wyjaśnić, co to jest kuchnia koszerna i co oznacza słowo koszerny.
KOSZERNY – czyli nadający się do użytku lub do spożycia zgodnie z żydowskimi przepisami religijnymi. Nakaz ten wywodzi się od żydowskich zasad dietetycznych, opisanych w Biblii. Formuła koszernoci jest to wymóg mający źródło w przepisach religijnych, a polega na przestrzeganiu zasad przygotowania jadła w sposób rytualnie czysty w odróżnieniu od tzw. trefnego, niezgodnego z żydowską tradycją. Początki tych formuł wywodzą się z przepisów higienicznych, słusznych w warunkach pustynno – tropikalnych, gdy istniała konieczność oddzielania poszczególnych produktów żywnościowych dla ochrony ich przed psuciem i w konsekwencji możliwościami zatrucia pokarmowego.
Nie wolno między innymi przygotowywać potraw mięsnych i mlecznych w tych samych garnkach, podawać ich i spożywać jednocześnie. Przepisy koszerności określają też gatunki mięs, które mogą być jedzone oraz sposób w jaki zwierzę ma być zabite. Potrawy mleczne i rybne oraz wino i inne alkohole również muszą być koszerne. Oto kilka przepisów na potrawy żydowskie.
Kugel
Kugel – to bardzo specyficzna potrawa kuchni żydowskiej; jest to zapiekana babka z surowych lub gotowanych ziemniaków, makaronu lub ryżu. Może być na słono albo na słodko – jako deser.
Kugel z rodzynkami
Pół szklanki ugotowanego bez soli ryżu, 3 jajka, pół szklanki cukru,
ćwierć szklanki rodzynek, wanilia, skórka pomarańczowa, 3 szklanki mleka, masło
Wymieszać ryż z żółtkami i rodzynkami, dodać mleko.
Ubić pianę z białek i wymieszać z ryżem. Włożyć masę do wysmarowanego masłem naczynia żaroodpornego i piec 30 minut.
Kugel z makaronu
450 g makaronu – wstążki, 4 łyżki tłuszczu kurzego lub oleju,
4 roztrzepane jajka, 50 g cukru, 1 szklanka śmietany, 450 g sera białego,
500 g jabłek obranych i posiekanych, 50 g rodzynek cynamon, goździki do smaku
Ugotować makaron w osolonej wodzie i odcedzić.
Włożyć do miski, dodać tłuszcz i wymieszać.
Dodać resztę składników i wymieszać jeszcze raz.
Biały ser przed włożeniem do makaronu rozetrzeć ze śmietaną.
Wysmarować tłuszczem rondel do pieczenia i włożyć wymieszany makaron.
Nagrzać piekarnik do 180 stopni C. i piec kugel około l godziny aż będzie złoty.
Szabasowy kugel ziemniaczany
Ziemniaki – 1,5 kg, Cebula – 15 dag, Jaja – 3 szt.
Maca – 5 dag , Sól, pieprz do smaku
Ziemniaki obrać, opłukać i zetrzeć wraz z cebulą na tarce o drobnych otworach. Odcisnąć na durszlaku. Z białek ubić pianę, którą wraz z surowymi żółtkami, pokruszoną macą oraz solą i pieprzem do smaku dodać do masy ziemniaczanej. Dokładnie wymieszać i wylać na formę wysmarowaną olejem słonecznikowym. Piec w piekarniku ok. l godz. (do chwili aż powierzchnia będzie chrupiąca). Początkowo można piec pod folią, aby nazbyt nie spalić potrawy.
Marchew na słodko
Marchew – 60 dag, Rodzynki – 15 dag,
Cukier – 10 dag, Miód – 10 dag, Cynamon do smaku.
Oczyszczoną i opłukaną marchew pokroić w kostkę i gotować w wodzie z dodatkiem cukru. Gdy marchew stanie się na wpół miękka dodać rodzynki oraz miód i gotować do miękkości i zagęszczenia. Dodać cynamon do smaku.
Czulent
Jest podawany na południowy posiłek w Szabat. Ponieważ nie wolno tego dnia gotować, potrawę przygotowuje się w piątek oraz przetrzymuje przez 24 godziny w ciepłym piekarniku, dawniej nazywanym szabaśnikiem.
1 kg kaszy pęczak, 1 kg mięsa wołowego, cała główka czosnku. 0,5 kg cebuli,
1 kg fasoli czerwonej, 4 jajka, sól, pieprz, czerwona papryka, gęsi lub kaczy tłuszcz.
Pokrojoną cebulę podsmażyć w gęsim tłuszczu i odstawić na bok.
Również obsmażyć mięso pokrojone w kostkę gulaszową.
Następnie układamy w garnku składniki warstwami, na samym spodzie namoczoną wcześniej fasolę, obsmażone i przyprawione mięso, podsmażoną cebulę, na samej górze cały czosnek i przysypujemy całość pęczakiem, solimy. Na wierzchu układamy 4 surowe jajka (w całości). Wszystko zalewamy niewielką ilością wody. Naczynie przykrywamy i wkładamy do pieca. Pieczemy w niedużej temperaturze – im dłużej tym lepiej
Ryba
jako symbol płodności stanowi popularną potrawę żydowskiej kuchni rytualnej. Koszerne są wyłącznie ryby, które mają łuski i płetwy. W przypadku ryb nie są wymagane żadne specjalne techniki pozbawiania ich życia.
Karp po żydowsku
Farsz: Karp – 2 kg, Cebula – 30 dag, Jaja – 2 szt., Maca -15 dag
Sól, pieprz, cukier do smaku
Wywar: Głowy i szkielety ryb, Cebula – 20 dag
Sól, pieprz do smaku
Karpia oczyścić z łusek, odciąć głowę, a następnie usunąć wnętrzności przez otwór, jaki powstał po jej odcięciu (nie należy rozcinać ryby wzdłuż brzucha), umyć i wypłukać. Podzielić na dzwonka, po czym ostrożnie, by nie uszkodzić skóry oddzielić od niej mięso i odfiletować je od szkieletu i dużych ości. Z głowy usunąć oczy i skrzela. Następnie wraz z odfiletowanym szkieletem jedną lub kilka gotować na słabym ogniu, klarując wywar, by po przecedzeniu był przezroczysty. Sól i pieprz do smaku. Mięso ryby oczyścić z drobnych ości. Następnie wraz z namoczoną w wodzie (w żadnym przypadku nie w mleku) macą przepuścić przez maszynkę. Do masy dodać żółtka, ubitą pianę, doprawić ją do smaku solą, pieprzem i cukrem, po czym po dokładnym wymieszaniu napełnić nią dzwonka karpia. W ten sposób przygotowane dzwonka ułożyć w garnku i zalać ciepłym jeszcze wywarem. Gotować na słabym ogniu ok. 10 min. Dodać posiekaną w drobną kostkę surową cebulę. Gotować jeszcze 15 minut, by cebula zmiękła. Zdjąć z ognia. Rybę ułożyć na półmisku, zalać wywarem, który zastyga tworząc galaretę.
Ryba po żydowsku
1 kg karpia, sól, 5-6 cebul, 4 kostki cukru
Rybę sprawić, opłukać i pokrajać na kawałki. Na spód wanienki włożyć pokrajaną cebulę, a na niej ułożyć kawałki ryby (głowę, ogon) i kostki cukru; zalać zimną wodą, posolić, popieprzyć i gotować 30- 40 minut. W czasie gotowania dolewać ćwierć szklanki wody. Wyjąć rybę, zdjąć skórę, wyjąć ości, ułożyć na półmisku i zalać przetartym sosem.
Karp na słodko w galarecie z żółtkiem
1 kg karpia, 2 cebule, marchewka, łyżka cukru, łyżka soku cytrynowego, listek laurowy, pieprz, sól, żółtko, jajko, natka pietruszki, piernik
Ugotować jarzyny w osolonej wodzie, dodając sok cytrynowy. Włożyć do wywaru pokrajane dzwonka ryby. Gotować 30 minut na wolnym ogniu, po czym dodać rodzynki, migdały i kawałek piernika; pogotować jeszcze parę minut. Wyjąć rybę. Wywar zaprawić rozbełtanym żółtkiem i zalać rybę istniejącą galaretą. Przybrać plasterkami ugotowanego na twardo jajka.
Karp w galarecie z rodzynkami
Karp, 2 cebule, 3 marchewki, 10 kostek cukru, sól, pieprz, rodzynki, migdały
Sprawić karpia i pokrajać na kawałki. Głowę, kręgosłup, ogon i płetwy użyć na wywar wraz z cebulką i marchewką. Ugotowany wywar przecedzić i włożyć do niego pokrajane kawałki karpia oraz głowę. Gotować powoli 30 minut. Dodać migdały, rodzynki, pokrajaną ugotowaną marchewkę i przetartą cebulę oraz cukier; dalej gotować 30 minut. Wyjąć na półmisek kawałki ryby i głowę. Oblać zastygającym sosem.
Karp w galarecie I
2 kg karpia, 3 posiekane cebule, łyżka rodzynków, sól, 8 ziarenek pieprzu, listek laurowy, kawałek cynamonu, 2 goździki, 3 łyżki białego wina, 4 marchewki
Karpia oczyścić i włożyć do wody (2 szklanki) ze wszystkimi dodatkami, oprócz wina. Po 15 minutach gotowania dolać wino i gotować powoli ok. 60 minut. Następnie wyjąć marchewkę, pokrajać w plasterki, przybrać kawałki karpia. Przetrzeć cebulę, dodać do wywaru i gęstniejącym zalać karpia.
Karp w galarecie II
2 kg karpia, 3-4 marchewki, 2 cebule, sól, cukier
Rybę sprawić i dokładnie umyć. Z ogona, głowy, skrzeli, marchewki i cebuli ugotować wywar. Wyjąć skrzela, a włożyć pokrajane kawałki karpia i gotować na małym ogniu. Następnie wyjąć na półmisek rybę z głową i ogonem oraz przybrać plasterkami marchewki; cebulę przetrzeć do wywaru i zalać rybę gęstniejącą galaretą.
Śledź w majonezie jabłkowym
Śledzie – 80 dag,
Majonez – 25 dag
Jabłka – 15 dag
Cebula – 15 dag
Ogórek kiszony – 15 dag
Sól, cukier, pieprz do smaku
Wymoczone i oprawione płaty śledziowe ułożyć na półmisku i pokryć masą majonezową. Masę majonezową przygotowujemy przez dodanie do majonezu koszernego (gotowego lub przyrządzonego w domu) pokrojone w drobne kosteczki surową cebulę, ogórki kiszone oraz utarte na grubej tarce o grubych otworach jabłka. Do wymieszanej masy dodajemy sól, cukier i pieprz do smaku.
Tatar ze śledzia
Śledzie – 60 dag
Cebula – 15 dag
Papryka czerwona -15 dag
Ogórek świeży -15 dag
Żółtka- 2 szt.
Sól, pieprz do smaku
Wymoczone płaty śledziowe drobno posiekać, dodać pokrojone w drobną kostkę: surową cebulę, świeżą czerwoną paprykę oraz świeży ogórek. Do masy dodać dwa żółtka, sól, pieprz do smaku i wymieszać.
Bajgle – precle
150 g mąki, 10 g masła roślinnego, sól , 2 g drożdży, jajko, gruba sól
Rozprowadzić drożdże w wodzie, po czym zarobić ciasto razem drożdżami i odstawić na 30 minut do rośnięcia. Podzielić ciasto na 8 kawałków i uformować wałeczki. Zwijać po 2 wałeczki i wkładać do wrzącej wody, a gdy wypłyną na wierzch, wyjąć łyżką cedzakową, wyłożyć na wysmarowaną olejem blachę, posypać grubą solą i wstawić do gorącego pieca.
Bubele I
6 jajek, 6 łyżek mąki macowej, 2 łyżki cukru, łyżka oleju, sól
Utrzeć jajka z cukrem, dodać mąkę i olej. Ubić białka na pianę z solą i delikatnie wymieszać razem. Na niewielkiej ilości oleju smażyć placki po obu stronach. Posypać po wierzchu cukrem pudrem. Podawać gorące.
Bubele II
2 jajka, 2 łyżki maki macowej, łyżeczka cukru, kieliszek słodkiego wina, sól
Utrzeć żółtka z mąką, dodać sól, cukier, wina i pianę ubitą z białek. Smażyć po obu stronach. Posypać cukrem.
Bubele III
Plaster macy, jajko, pól szklanki słodkiego czerwonego wina, 50 g orzechów włoskich, łyżeczka cukru, sól i olej
Zwilżyć plaster macy i pokruszyć. Ubić całe jajko z winem, dodać macę i drobno posiekane (nie mielone) orzechy, cukier i sól. Odstawić na 30 minut, a potem wkładać łyżką na gorący tłuszcz. Do masy można dodać cynamon.
Kreplach
To pierożki z ciasta krajanego w kwadraty albo krążki, napełnione farszem z gotowanego mięsa albo z kurczaka i składane w trójkąt. Mogą być gotowane lub smażone i podawane w zupie albo oddzielnie. Przeważnie podawane są w przeddzień Jom Kippur, Hoszana Rabba i Purim.
Kreplach łatwe
Na ciasto: szklanka mąki, jajko, sól
Na farsz: szklanka mielonego mięsa, łyżka posiekanej cebuli, sól, olej
Zarobić dość miękkie ciasto; jeśli trzeba – dolać gorącej wody. Rozwałkować bardzo cienko i wykrawać kwadraty lub kółka. Nakładać przygotowany farsz mięsny. Lepić pierożki i gotować albo smażyć w głębokim tłuszczu.
Duszone gęsie pipki
1 kg żołądków gęsich lub indyczych, 1 kg cebuli, czosnek,
gęsi lub kaczy tłuszcz (ew. oliwa), sól, pieprz, curry.
Żołądki sparzyć kilkakrotnie przelewając je wrzątkiem na sitku 3 – 4 razy.
Podsmażyć cebulę, do podsmażonej cebuli wycisnąć kilka ząbków czosnku
(zależnie od upodobania). Do tego dodajemy żołądki, całość dokładnie mieszamy
i dodajemy trochę wody. Solimy, pieprzymy i dodajemy curry.
Ponownie mieszamy i przykrywamy naczynie pokrywką.
Dusimy ok. 1,5 godziny, kontrolując czy woda nie wyparowała.
Później zdejmujemy garnek z gazu i wkładamy go do piekarnika na 20 minut.
Podawać z bułką chałką i surówką z tartej rzepy.
Matzerbrajt
1 paczka macy, 1 szklanka mleka,
2 jajka, 0,5 kostki masła, sól, cukier.
Miksujemy jajka i mleko. Macę kruszymy na kawałki i zalewamy gorącą wodą tak aby zmiękła i powstała z tego lekka papka. Zgniecioną macę dodajemy do zmiksowanych jaj. Po wymieszaniu całości powstaje omletowa masa, którą smażymy na maśle kilka minut, dopóki się nie zetnie. Placek opiekamy z dwóch stron. Kroimy na kawałki jak tort. Podajemy z cukrem, marmoladą lub cynamonem.
Latkes
5 dużych ziemniaków, duża cebula,
4 jajka, 1/3 szklanki mąki, sól, pieprz, olej
Obrane i umyte ziemniaki utrzeć wraz z cebulą na tarce.
Dodać jajka i dobrze wymieszać. Doprawić do smaku i dodać mieszając mąkę.
Rozgrzać olej na patelni. Kłaść łyżką niewielkie placki. Smażyć po obu stronach.
Jeśli je się placki na deser, nie dawać cebuli, a po usmażeniu posypać cukrem
lub cynamonem albo polać sokiem.
Charoset
2 kwaskowate jabłka,
pół szklanki posiekanych migdałów albo orzechów,
ćwierć łyżeczki cynamonu,
łyżka wina,
cukier
Jabłka obrać, utrzeć grubo na tarce, wymieszać z posiekanymi
orzechami albo migdałami, dodać wino i cukier do smaku
Kieszonka (ucho) hamanowa
Na ciasto: 250 g mąki, 125 g cukru, 125 g masła, jajko,
łyżeczka proszku do pieczenia, wanilia, sok z cytryny, sól
Na nadzienie: 6 łyżek dżemu morelowego,
6 łyżek słodkiej tartej bułki, 12 startych orzechów, garść rodzynek
Z kruchego rozwałkowanego ciasta wykrawać szklanką krążki.
Nałożyć wymieszane nadzienie. Złożyć w trzy strony.
Posmarować żółtkiem. Piec 15 minut.
Marcepanowe przysmaki
Przyszły do Europy wschodniej i środkowej wraz z Żydami sefardyjskimi z Hiszpanii i z północnej Afryki. W naszych czasach marcepan największą popularnością cieszy się w Turcji i krajach arabskich. Poniższy przysmak podawano zwyczajowo w żydowskich rodzinach kobiecie po porodzie (bardzo wysoko kaloryczny). W niektórych domach podawano marcepan jako deser w święto Chanuka.
Marcipanes – deser migdałowy
275 g cukru,
250 ml wody (szklanka),
175 g migdałów,
2 łyżki soku z cytryny,
1 białko z jajka
Zagotować wodę z cukrem i gotować mieszając dopóki cukier się dokładnie nie rozpuści. Wcisnąć połowę soku z cytryny i zmniejszyć ogień. Podgrzewać mieszając od czasu do czasu, aż zrobi się syrop. Dodać obrane migdały i gotować aż zmiękną jednocześnie mieszając i rozcierając migdały o ścianki garnka. Kiedy migdały połączą się z syropem w jednolitą masę domieszać resztę soku z cytryny. Zdjąć garnek z ognia i pozostawić do wystygnięcia. W międzyczasie ubić pianę z jednego białka i wymieszać ze stygnącą masą. Zostawić do zupełnego wystygnięcia, ale od czasu do czasu mieszać. Kiedy masa będzie zimna nakładamy do foremek lub lepiąc ręcznie formujemy placuszki lub kulki. Można przybrać całymi migdałami, rodzynkami lub wiórkami kokosowymi. I już można jeść. Jeśli nie zdołamy wszystkiego zjeść, marcepan można przechowywać w szczelnym pudełku u lub w torbie plastikowej (tak jak pieczywo).
Wątróbka siekana
Wątroba – 60 dag
Cebula – 15 dag
Olej słonecznikowy – 0,15 l
Sól, pieprz do smaku
Wątróbkę (wołową lub cielęcą) "opalić" żywym ogniem (upiec na ruszcie). Kuchnia żydowska nie dopuszcza bowiem smażenia lub gotowania wątroby. "Opaloną" wątrobę posiekać w drobną kostkę, dodać równie drobno pokrojoną surową cebulę, olej słonecznikowy oraz sól i pieprz do smaku, wszystko dokładnie wymieszać.
Jaja
Za koszerne uznawane są wyłącznie jaja ptactwa, które tradycja żydowska zezwala spożywać, a więc jaja ptactwa domowego (ptactwo dzikie jako pożywienie jest w większości zakazane). Niedozwolone są przy tym jaja zarodnikowe. Jaja siekane z cebulą
Jaja – 8szt.
Cebula – 30 dag
Olej słonecznikowy – 0,1 l
Sól, pieprz do smaku
Jaja ugotować na twardo, drobno posiekać, a następnie dodać równie drobno posiekaną surową cebulę oraz olej słonecznikowy, sól, pieprz do smaku i dokładnie wymieszać.
Barszcz czerwony
Buraki (ćwikłowe) – 3 kg
Czosnek – 5 ząbków
Woda przegotowana – 3 l
Liść laurowy i ziele angielskie – według uznania
Sól, cukier do smaku
Buraki obrać, pokroić w plastry i włożyć do słoja. Zalać przegotowaną gorącą wodą. Dodać kilka ząbków czosnku, liść laurowy i ziele angielskie. Odstawić na trzy dni. Przecedzić przez sitko, doprawić do smaku solą i cukrem. Przegotować. Podawać na gorąco.
Farfelki
Mąka pszenna – 30 dag
Jaja – 2szt.
Sól do smaku
Farfelki są rodzajem kluseczek, które przygotowywane są jako dodatek do rosołu. Z mąki i jaj ugnieść ciasto, starając się, by było jak najtwardsze. Uformować z niego kulę, a następnie zetrzeć na tarce o grubych otworach. Gotować we wrzącej, osolonej wodzie ok. 10 min.