Wieczór wigilijny jest najbardziej wzruszającym i uroczystym wieczorem roku. Rozpoczyna Święta Bożego Narodzenia, te jakże rodzinne święta, pełne przeróżnych pięknych tradycji i podniosłego nastroju.
biel można zapisać
dobrem albo złem
oto śnieg przykrył
grzechy nasze
zabłysła gwiazda na znak
że czas przełamać opłatek
(J Szostakowski)
W Polsce wigilia weszła na stałe do tradycji dopiero w XVIII wieku. Współczesna wieczerza wigilijna jest bardzo obfita i urozmaicona. Najczęściej jada się barszcz grzybowy lub barszcz czerwony z buraków z maleńkimi pierożkami z grzybowym farszem, zupę grzybową, potrawę postną z kapusty najczęściej kapustę z grochem, ale podaje się też kapustę z grzybami, kluski z makiem na słodko, kompot z suszonych owoców. Jadłospis wigilijny podlegał ciągłym zmianom. Znikały z niego np. potrawy mniej smaczne (takie jak np. brej, czy siemieniuch). Zmieniał się, gdy złagodzone zostały posty. Niektóre potrawy, charakterystyczne dla określonych regionów, pojawiały się i na innych terenach, przenoszone tam przez osoby zmieniające miejsce zamieszkania. Przykładem może być kutia – potrawa wigilijna ze wschodnich regionów, obecnie znana i jadana w całej prawie Polsce. Na wigilijnym stole królują jednak zazwyczaj potrawy z ryb. Przyrządza się je na wiele sposobów. Tradycyjnym przysmakiem jest karp lub szczupak w szarym sosie z dodatkiem warzyw, migdałów, rodzynek, korzeni, wina czy piwa. Na świątecznym stole nie może zabraknąć ciast i deserów, przede wszystkim ze strucli makowej, miodowych pierników i deseru z przyrządzanego na słodko maku z miodem i bakaliami zwanego aguompieniem, podawanego z kruchymi paluszkami, które niegdyś nazywano łamańcami lub kruchalcami. Do najdawniejszych jadanych w Polsce potraw wigilijnych należy kutia z maku i pszenicy utartych z miodem. Jej obecność na wigilijnych stołach jest reliktem dawnych obrzędów ku czci zmarłych, które przed wiekami, w czasie zimowego przesilenia odprawiali nasi przodkowie W zależności od regionu, tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest różny, ale na wigilijnym stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi. Potraw powinno być dwanaście. Każdej należy spróbować, co zapewni szczęście przez cały rok. Do najbardziej typowych należą: barszcz z uszkami (wymiennie w niektórych regionach Polski z białym żurem lub zupą grzybową), ryby przyrządzane na różne sposoby, (z najbardziej tradycyjnym karpiem), kapusta z grochem, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kotleciki z ryżu z sosem grzybowym, kluski z makiem, cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej kulebiak i kutia.
A oto ciekawa statystyka dań spożywanych w % polskich domów
74% – karp
66%- śledź
58% – kapusta z grzybami
63% – barszcz
50% – grzyby (uszka, pierogi)
39% – zupa grzybowa
22% – makowce
16% – kutia
05% – kluski z makiem
W niektórych regionach Polski nadal żywy jest zwyczaj obdzielania zwierząt resztkami jedzenia z kolacji wigilijnej i kolorowymi opłatkami (czerwonymi, żółtymi albo zielonymi). Bardzo często zapiekano w nich święcone zioła, aby chroniły bydło przed chorobami.
Barszcz czerwony postny
Składniki:
1 kg czerwonych buraków
kilka suszonych borowików
2 cebule
sok z cytryny
kilka ziaren pieprzu i ziela angielskiego
2 listki laurowe
sól, pieprz do smaku
Sposób przyrządzenia:
Umyte i uprzednio namoczone grzyby ugotować w wodzie, w której się moczyły. Obrać buraki, pokroić w plastry, zalać zimną wodą, dodać cebulę i pozostałe przyprawy, doprowadzić do wrzenia, gotować powoli około 30 minut. Wywar przecedzić, doprawić, połączyć z wywarem z grzybów, zakwasić sokiem z cytryny.
Pierożki z grzybami
Składniki:
Ciasto:
3 szklanki mąki
1 szklanka wody lub mleka
1 łyżka masła lub oliwy
1 jajko
sól
Farsz:
grzyby ugotowane w zupie
cebula
łyżka masła
łyżka tartej bułki
jajko
sól, pieprz
Sposób przyrządzenia:
Do przesianej mąki dodać sól, wbić jajko. Powoli wlewamy też szklankę mleka lub wody (najlepiej żeby wlewany płyn był ciepły). Ilość dodanego płynu będzie zależała od wilgotności mąki. Sekret udanego ciasta, to dodanie do ciasta ciepłej wody. Rozrabiamy ciasto najpierw nożem, a potem rękami (ok. 15-20 minut), aż powstanie jednolite, gładkie masa. Dobrze wyrobione ciasto powinno być elastyczne, gładkie, dobrze napowietrzone (po przekrojeniu zobaczymy wgłębienia i dziurki wypełnione powietrzem). Pozostawiamy je na pół godziny przykrywając je miską lub lnianą ściereczką, a następnie, dzielimy je na dwie porcje i wałkujemy na grubość
Grzyby i cebulę drobno posiekać, podsmażyć na maśle, dodać tartą bułkę, jajko, przyprawić. Wymieszać.
Z ciasta wykrawamy okrągłe placuszki, na środek nakładamy farsz i dokładnie zlepiamy brzegi, wrzucamy pierogi do gotującej, posolonej wody, po wypłynięciu gotujemy jeszcze 4 minuty i wyjmujemy łyżką cedzakową.
Kapusta z grochem
Składniki:
60 dkg kiszonej kapusty
10 dkg łuskanego grochu
2 cebule
3 łyżki oliwy
łyżka mąki
sól, cukier, pieprz
Sposób przyrządzenia:
Groch zalać letnią przegotowaną wodą, zostawić na noc. Następnego dnia ugotować. Miękki groch odcedzić. Kapustę posiekać, zalać dwiema szklankami wody, ugotować, lekko odparować lub odcedzić, do-dać groch. Drobno pokrojoną cebulę zeszklić na oleju, dodać mąkę, wymieszać, przełożyć do kapusty, znów wymieszać i doprawić wszystko cukrem, solą i pieprzem. Jeszcze kilka minut dusić, mieszając.
Karp po polsku w szarym sosie
Składniki:
1 nieduży karp
ziele angielskie, liść laurowy do smaku
1 cebula
włoszczyzna rosołowa
Sos:
2 łyżki mąki
1 cebula
1 szklanka wywaru rybnego
1 kieliszek czerwonego wytrawnego wina
50 g piernika
garść rodzynków
15 g migdałów
1 łyżeczka cukru
1 cytryna
1 łyżka karmelu
1 łyżka masła
Sposób przyrządzenia:
Karpia sprawiamy. Możemy od razu pokroić go na filety wzdłuż kręgosłupa. Zagotowujemy
Sos powinien być słodko-kwaśny. 20 minut przed podaniem nastawiamy piekarnik na 150ºC. Zalewamy sosem przygotowanego wcześniej karpia, wstawiamy do piekarnika na 15 minut. Możemy też zagrzać karpia na gazie, stawiając żaroodporne naczynie na płytce. Płynny karmel kupujemy gotowy lub robimy sami. Na suchą, najlepiej teflonową patelnię wsypujemy 5 łyżek cukru i podgrzewamy, mieszając drewnianą łyżką, aż cukier się lekko przyrumieni.Brązowy już cukier rozprowadzamy 2 – 3 łyżkami gorącej wody.
Karp panierowany
Składniki:
8 dzwonków ryby
2 jajka
10 dag mąki kukurydzianej
bułka tarta
cytryna
natka pietruszki
olej do smażenia
sól, pieprz mielony
Sposób przyrządzenia:
Dzwonki ryby skropić sokiem z cytryny, posolić i popieprzyć, obtoczyć w mące kukurydzianej, zamoczyć w skłóconych jajkach, panierować w tartej bułce.Na patelni rozgrzać olej i usmażyć rybę ze wszystkich stron. Podawać z plasterkami cytryny i gałązkami zielonej pietruszki.
Karp po żydowsku
Składniki:
1 kg oczyszczonej ryby
1 kg cebuli
10 dag rodzynków
10 dag migdałów i orzechów
głowy z ryb bez skrzeli
sól, pieprz, cukier
Sposób przyrządzania:
Do dużego rondla wkładamy głowy z ryb i gotujemy na bardzo małym ogniu aż będą się rozpadać, a wywar zredukuje się do około 3 szklanek. Głowy wyjmujemy wywar przecedzamy. Cebulę kroimy w plastry, zalewamy wodą (tylko tyle, aby przykryć cebulę) i dodajemy do wywaru i gotujemy do miękkości Orzechy i migdały siekamy w paseczki, wrzucamy do cebuli razem z rodzynkami. Oczyszczoną rybę kroimy w dzwonka i wkładamy do wywaru. Gotujemy na małym ogniu 10-15 minut. Ugotowane dzwonka wykładamy na półmisek i zalewamy cebulą z bakaliami. Odkładamy w chłodne miejsce do stężenia.
Kompot z suszonych owoców
Składniki:
0.5 kg suszonych owoców
5 goździków
skórka z cytryny
cukier do smaku
Sposób przyrządzenia:
Owoce dobrze myjemy i zalewamy na kilka godzin przegotowaną letnią wodą. Dodajemy cukier, goździki, skórkę cytrynową i gotujemy do czasu, aż owoce będą miękkie
Kluski z makiem
Składniki:
50 dkg makaronu łazanki, wstążki itp
500 g maku
2 szklanki miodu
pół szklanki rodzynek
pół szklanki migdałów
smażona skórka pomarańczowa
Sposób przyrządzania:
Mak zalewamy wrzątkiem ( można mlekiem), stawiamy na ogniu i doprowadzamy do wrzenia. Odstawiamy na ok. 12 godzin, po czym wylewamy na sito i dwukrotnie przepuszczamy przez maszynkę do mielenia. Mieszamy z ugotowanym makaronem, miodem i bakaliami.
Kutia
Składniki:
1 szklanka maku
1 szklanka miodu
1 szklanka ziaren pszenicy
po 10 dkg posiekanych orzechów włoskich, laskowych i migdałów
1/2 szklanki rodzynek
po 10 dkg suszonych fig i daktyli (pokrojonych w paseczki)
1 szklanka mleka
Sposób przyrządzenia:
Pszenicę opłukać, zalać przegotowaną wodą i zostawić na noc. Następnego dnia ugotować, zmieniając kilkakrotnie wodę. Gdy będzie już miękka, osączyć na sicie. Mak zalać wrzącym mlekiem, zagotować, zostawić na 2 godziny. Odcedzić i dwa razy przepuścić przez maszynkę do mięsa. Połączyć z osączoną pszenicą. Miód rozgrzać w rondelku, połączyć z makiem i pszenicą. Dodać pozostałe składniki, lekko wymieszać, przełożyć do szklanej salaterki. Kutię schłodzić w lodówce, a przed podaniem udekorować płatkami migdałowymi, kandyzowanymi wiśniami i paseczkami skórki pomarańczowej.